Stukje van de week 4 februari 2025 —Kees van der WeijdenPssst… niet verder vertellen…en regelgeving aanpassenWij Nederlanders zijn een eigenwijs volkje. Als er iets is wat we NIET willen van anderen, dan is dat advies. Vermoedelijk is dat een van de twee grondoorzaken waarom ik in mijn omgeving anderen zo weinig van AI-tools gebruik zie maken en anderen daarover ook zo weinig hoor. De andere vermoedelijke oorzaak is dat mijn omgeving tot de leeftijdscategorie hoort van 'carpe diem', 'het zal mijn tijd wel duren' en 'waar heb dat allemaal voor nodig'. Binnen mijn dagelijkse contacten lijk ik echt de enige te zijn die zich op regelmatige basis door AI laat adviseren en er gebruik van maakt. Ik beschouw mezelf overigens absoluut niet als een expert, eerder als een beginner, maar in het land der blinden is eenoog koning. De afgelopen tijd ben ik steeds meer een fan van AI-gebruik geworden. ChatGPT (voor samenvattingen van boeken en stukken tekst), Google AI Studio (Gemini – voor verwerking van geluidsopnames en samenvattingen van YouTube-filmpjes), Perplexity (voor de goedkoopste prijs van een product – Perplexity komt vaak met lagere prijzen dan de diverse vergelijkingssites), Copilot (voor advies binnen Microsoft-producten), en Deepseek die recentelijk met versie R1 het AI-landschap overhoop gooide, al die LLM-apps zitten op mijn telefoon/desktop (je kan ze gewoon downloaden van Playstore en Appstore) en er gaat geen paar uur voorbij of ik raadpleeg er wel een. (Niet Llama en Grok, want die zijn alleen gratis als je resp. een facebook-account of twitter-X-account hebt - die heb ik niet en ga ik niet nemen ook.) En dan heb je nog een groot aantal gespecialiseerde AI-’s. Er is geen regelmatig terugkerende taak te verzinnen of er is wel een AI voor. Op de website TAAFT (wat staat voor: There is An AI For That) kan je zoeken naar de specifieke AI-Agent voor jouw wensen. Er bestaan bijv. gespecialiseerde AI-’s voor emailafhandeling. Dat zit nu al deels in je Gmail-client (jawel – eerlijk zeggen, dat wist je niet; je moet die opties dan wel activeren in de instellingen natuurlijk). Zapier en Re:amaze gaan nog een stapje verder en kunnen ook (binnen tevoren door jou aangegeven kaders) zelfstandig emails beantwoorden. Momenteel experimenteer ik veel met de betaalde versie van ChatGPT. Daarmee kan je zelf een AI-agent maken. Zo heb ik een AI-Workflow gemaakt voor nieuwtjes op AI-gebied, vertaald in het Nederlands en samengevat op een html-pagina. Maar ik bedacht ook dat je zelf een “Bridgecompanion” kunnen maken, die live advies gaat geven over wat te bieden in de diverse biedsituaties. Zelf een AI maken is niet heel moeilijk, maar beslist makkelijker dan het lijkt als je maar gebruik weet te maken van wat er al is, bijv. Bid72. Stel jouw account van Bid72 in op jouw systeem plus wat extra regels die jij belangrijk vindt (bijv. TNT, LTC, OD-rate) en vertel je AI dat hij van dat totaal gebruik van moet maken. Oftewel je maakt eigenlijk een zeer uitgebreide prompt. Die inspanning was geheel overbodig, want er bleek al een (volledig open-source) AI-Agent met dezelfde doelstelling te zijn: arxiv.org. Andere AI-'s met hetzelfde doel zijn WBridge5 en Bridge Baron. ChatGPT is de eerste en meest doorontwikkelde AI-LLM. Niet alleen kan je binnen ChatGPT zelf een AI maken, maar binnen zo’n eigen AI kan je ook verschillende projects aanmaken voor verdere specialisatie. Zo zou je voor Bridgecompanion een project voor Stepbridge kunnen aanmaken en een voor live-bridge of ook een voor paren en een ander voor viertallen. Binnenkort heeft ChatGPT ook operators (nu nog niet beschikbaar in de EU). Wat is een operator? De “zintuigen” van ChatGPT zijn op dit moment beperkt tot alleen spraak (ja, je kan tegen je computer gewoon Nederlands praten - wel m.b.v. een op de computer aangesloten microfoon - en uiteraard kan dat ook met je telefoon) en het toetsenbord. Een ander zintuig van een AI zou internet kunnen zijn, zoals de mailbox dat is voor Zapier en Re:amaze. Met de invoering van operators (nu al wel “live” in de VS) komt daar dan ook de camera bij. Het is dan mogelijk de camera van je telefoon te richten op een object (bijv. een gebouw) en vervolgens daar een vraag over te stellen (bijv. wat is de geschiedenis van dit gebouw). En binnen een ChatGPT-project kan je met de operator-functie aangeven van welke “zintuigen” je AI gebruik mag maken, specifiek van welke databases, programma’s en websites wel en welke niet, wel/geen spraak of wel/geen camera of alleen camera als je de aan/uit knop van je telefoon even aanklikt etc.. Zover is het nu nog niet, de operator-functie van ChatGPT is nog niet uitgerold in Europa. Maar de ontwikkelingen gaan razend snel en mogelijk kan dit ook snel gebeuren, tenminste als Trump daar niet een stokje voor steekt en de EU-regelgevers het ook toestaan…. Afgelopen zondag (2 februari) is de Europese AI-Act van kracht geworden – dit is een omvangrijk pakket wetten dat de komende jaren in fases kunstmatige intelligentie moet reguleren. Soortgelijke wetgeving in de VS - een decreet ingesteld door Biden verplichtte AI-bedrijven een risico-analyse te maken bij elke nieuwe versie - is door Trump al teruggedraaid. Trump zou vanwege de AI-Act met sancties kunnen komen. Voor zo’n € 700,= kan je tegenwoordig al een AI-bril op sterkte laten maken en zo’n bril dus laten fungeren als extra zintuig voor je eigen AI. Brilliant Labs Frame, de Solos Airgo 3 en Lucyd Lyte Smart Glasses zijn voorbeelden van AI-merkbrillen die je via Bluetooth met een app op je telefoon kan verbinden. Door het meeste reken- en raadpleeg-werk op je telefoon te laten plaatsvinden zijn er ook geen zware batterijen meer nodig zoals dat wel het geval is met Meta’s Ray-Ban bril die daarom een heel zwaar en ook opzichtig montuur heeft. Zo weegt de Solos slechts 39 gram. Bediening van de app en dus bril gaat via een eveneens via Bluetooth verbonden ring en je kan tevoren de app zo instellen dat de bril weet van welke AI hij gebruik moeten maken. De Even Realities G3 bril kan je nu al verbinden met Google Maps en krijg je zo via het glas van de bril advies welke richting je op moet. De Briljant Labs Frame-bril kan je zelfs besturen met oogbewegingen. De communicatie terug vindt plaats via de luidsprekertjes in de uiteinden van de poten van de bril, of door de binnenkant van het brillenglas als display te gebruiken. Met operators ingeschakeld wordt het dan theoretisch mogelijk dat je al over straat lopend via gezichtsherkenning de naam, achtergrond en chats van wildvreemde Facebook-gebruikers kan zien nog voordat je ze de hand hebt geschud - en dat alles zonder dat iemand iets door heeft. Zie daar ook een groot gevaar: alle privacy is verdwenen. Het is waar dat het op die manier gebruiken van AI-brillen in de EU onder de huidige regelgeving ook al verboden is (gezichtsherkenning is nagenoeg verboden onder de Europese privacy regelgeving; je moet voldoen aan zeer strikte voorwaarden), maar ik zie oom agent nog niet over straat lopen en iedereen aanhouden die een bril draagt om te controleren of dat geen AI-bril is met geactiveerde verboden software. En het feit dat zulke software niet te downloaden zal zijn in de EU zegt ook niets. Je kan immers je eigen AI maken of via een bittorrent of VPN iets uit de VS downloaden. De vraag is dus of we dit met zijn allen wel moeten willen. U begrijpt nu waar ik, als WL zijnde, naar toe wil. Het is geen science-fiction meer. Het is mogelijk dat voordat dit jaar, het jaar van de AI-bril, ten einde is, dit alles realiteit is. En de bridgegemeenschap moet dat niet lijdzaam afwachten.
Verantwoording: ik ontkwam er niet aan de AI-bril in een breder kader te bespreken en het AI-gebeuren zo concreet mogelijk te maken om de urgentie te duiden. Op de AI Days 2025 in Geneve waren alle knappe koppen bijeen en de verwachting daar uitgesproken is dat het hooguit nog 2-3 jaar duurt voordat een general purpose AI even slim is als een mens, en dat voor die tijd al humanoid-robots mensenwerk over gaan nemen. Een AI-bril is niet zo maar een gadget. AI gaat de wereld, ook de bridgewereld, de komende jaren enorm veranderen en verreweg de meeste mensen zijn zich dit (totaal) niet bewust. In Eva Jinek's praatprogramma was onlangs een humanoid-robot te gast. Humanoid-robots zijn nu al beschikbaar op de consumentenmarkt (zie eva) en in Japan komt samenleven met een humanoid-robot
NaschriftVorige week vroeg ik op de club links en rechts rond over AI, of men het kent en/of gebruikt. In zeker de helft van de gevallen kreeg ik een ”Huh? Wat is dat?”. De andere helft kende het wel, maar wist er geen nuttige toepassing voor (“Wat moet ik ermee” ), en beschouwt het hooguit als een meer energie verslindende verlenging van Google Search. Ook zijn er een aantal die AI wel kennen maar niet gebruiken omdat ze het fenomeen wantrouwen of bedenkingen hebben om het te gebruiken. Dat is vanuit privacy-oogpunt overigens niet geheel onterecht, zie kader rechts bij Deepseek. En van ChatGPT mag je weliswaar verwachten dat die zich houdt aan de Amerikaanse privacy-regels, maar de Amerikaanse privacy-regels zijn nog altijd een stuk ruimer dan de Europese. En de Nederlandse privacy-waakhond Autoriteit Persoonsgegevens vindt bij monde van topman Aleid Wolfsen de Europese regels vaak al veel te ruim. Alleen Hans Nijssen, Eelco Smaardijk, Alex Hamerling, Kees Schipper en Anke Wijma zeiden ChatGPT wel eens te gebruiken of ooit gebruikt te hebben (maar aan de andere kant: ik heb ook niet iedereen bevraagd en sowieso zal het werkende deel der natie er op zijn werk mee te maken hebben.). Toch, gezien de geringe bekendheid met het fenomeen constateer ik wel een zeker kennis-deficit.
Het feit dat ik een enthousiast AI-gebruiker ben neemt niet weg dat hoe meer ik ervan begrijp hoe meer ik inzie dat er ook misbruik van gemaakt zou kunnen worden, dus hoe enger het wordt. De godfather van AI, nobelprijswinnaar Geoffrey Hinton, schat zelfs de kans in dat AI de mensheid gaat uitroeien op zeker 80%. Elke AI maakt fouten. Dat kan omdat de AI zelf verkeerd is ingelicht (niet alles wat op het internet staat is daarom waar), maar ook omdat je hem een verkeerde, onvolledige of ambigue vraag stelt. Je moet een AI zeker geen vraag stellen van "Is het dit of dat", want als er andere, niet in de vraag opgesloten mogelijkheden zijn krijg je soms rare antwoorden. Omdat Deepseek zijn model R1 gepubliceerd heeft als opensource, heeft Perplexity de 'goede' delen in 'zijn' model kunnen overnemen en Perplexity claimt nu zeker zo goed te zijn als Deepseek-R1, zonder de nadelen. 5 vragen per dag zijn gratis, wil je meer dan moet je een pro-abonnement nemen. Ik heb nog niet gecontroleerd of er dan nog steeds TCP-IP-pakketjes naar China gaan (dat valt te controleren met een tool als Wireshark). |
Lijst van gebruikte afkortingen en begrippenWat is een AI? AI staat voor Artificial Intelligence (kunstmatige intelligentie). AI is een overkoepelende term die verwijst naar systemen of machines die menselijke intelligentie nabootsen en taken kunnen uitvoeren die typisch menselijke cognitieve vaardigheden vereisen, zoals leren, (machine-learning), redeneren, leren, en probleemoplossen. AI kan een algoritme of model zijn dat een bepaalde taak uitvoert, zoals spraakherkenning, beeldherkenning of taalverwerking. AI is het concept en de technologie. Wat is een AI-Agent? Een AI-Agent is een systeem dat zelfstandig kan handelen om bepaalde doelen te bereiken. Het combineert AI-technieken met autonomie, interactie en besluitvorming. Een AI-Agent observeert een omgeving, neemt beslissingen op basis van waarnemingen en past zich aan op basis van feedback. In zelf-rijdende auto's, in robots en autonome drones zit een AI-Agent ingebakken, maar ook virtuele assistenten zoals Siri of Google Assistant zijn AI-Agents. Een AI-agent is een praktische toepassing die AI gebruikt om autonoom beslissingen te nemen en te handelen. Wat is een AI-Workflow? Een AI-Workflow wordt vaak ook een AI-Agent genoemd, maar is in feite niet meer dan een geautomatiseerd proces, gemaakt m.b.v. AI, waarin de AI niet zelfstandig echte beslissingen neemt. Voor alle mogelijke beslissingen die de AI zou kunnen moeten nemen heb je tevoren al gezegd welke beslissing er genomen moet gaan worden. Het verschil met AI-Agent is klein en fluïde maar onmiskenbaar: een workflow kan niet zelfstandig 'leren' van eigen fouten, een agent wel: het "past zich aan op basis van feedback"-aspect ontbreekt in een AI-Workflow. Op TAAFT staan heel veel AI-Workflow's benoemd als AI-Agent. Wat is een LLM? LLM staat voor Large Language Model. Een LLM is een specifiek type AI dat is ontworpen om natuurlijke taal te begrijpen, te genereren en ermee te interageren. Het is een machine learning-model dat is getraind op gigantische hoeveelheden tekstdata. Vrijwel alle LLM-'s kunnen ook Nederlands praten. Ik begin daar meestal mee: "Kunnen we Nederlands praten?". ChatGPT, Perplexity, en Deepseek zijn voorbeelden van AI-LLM-'s. Wat is een Prompt? Een prompt is een hoeveelheid achtergrondinformatie (meestal tekst) die je geeft aan een AI-model, zoals een Large Language Model (LLM) aan de hand waarvan de AI begrijpt wat er van hem verwacht wordt als hij een concrete Task krijgt. Voorbeeld: "Ik ben een weermannetje dat dagelijks een weerrapport moet geven. In het rapport moet staan: de temperatuur 's-nachts en overdag, de neerslagverwachting, en de windkracht en -richting. Dit eerst voor het hele land en daarna voor de Rijnmond regio in het bijzonder.". De AI doet nu nog niets, totdat je hem een Task geeft. Wat is een Task? Een Task is een concrete opdracht (ook meestal tekst) die je geeft aan een AI-model. Voorbeeld: "Geef me het weerrapport van morgen.". En je zou de Task ook automatisch kunnen laten uitvoeren op een bepaald tijdstip, of laten triggeren op een gebeurtenis. Vaak worden prompt en task tegelijk in één opdracht gegeven; dat wordt dan meestal ook een prompt genoemd. VPN staat voor Virtual Private Netwerk en is een protocol op het internet om je IP-adres verborgen te houden. Met een VPN kan je doen alsof je bijv. iemand uit Canada bent (of een ander land). IP-adres Een combinatie van 4 groepjes getallen van elk max. 3 cijfers gescheiden door punten waarmee elke computer op het netwerk gevonden kan worden. Een Bittorrent is een site waarvan je (meestal illegaal) films en software kan downloaden. In het plaatje onder staan voorbeelden van bittorrent-sites. Deepseek is een Chinees AI-bedrijf, opgericht in 2023, dat open-source large language models (LLM’s) ontwikkelt. Het heeft recentelijk de DeepSeek-R1 gelanceerd, een krachtig en kosteneffectief AI-model dat vergelijkbaar is met de topmodellen van OpenAI. Deepseek R1 als app, niet geheel toevallig gepubliceerd op de dag van Trump's inaugeratie, heeft de AI-wereld op zijn grondvesten doen schudden. De app is gratis en heeft actuele internettoegang. De beste eigenschap is wellicht dat de AI kan laten zien hoe hij 'denkt'. Inmiddels is er, nog beter, een Deepseek V3. De downsides:
De hoeveelheid geld die in de AI-wereld omgaat is enorm. Toen de afgelopen week de kracht van Deepseek R1 doordrong verloor Nvidia maar even 600 miljard beurswaarde op 1 dag, wat meer is dan de helft van de jaaromzet van de Nederlandse economie (2023: 940 miljard). Nvidia (en ook het Nederlandse ASML) maken chips en onderdelen specifiek voor gebruik door AI-'s. Doordat Deepseek R1 (in tegenstelling tot de andere general purpose AI-'s) die chips niet nodig lijkt te hebben op de door de AI-industrie voorspelde schaal, terwijl Deepseek R1 ondertussen wel dezelfde performance en accuratesse levert, is de verwachting dat Nvidia/ASML (veel) minder afzet (en dus ook winst) zullen maken. Dat is de verklaring voor het beurswaardeverlies van deze AI-industrie-toeleveraars. De ontwikkelingen volgen elkaar in hoog tempo op v.w.b. de Chinese AI-'s:
ChatGPT Plus (ChatGPT v4.0) De betaalde versie van ChatGPT. Kosten in Nederland (jan-2025) € 24,14 per maand. Toegang tot diverse gespecialiseerde tools en actuele internettoegang. Perplexity Een AI die met de meest recente informatie op het web werkt. Je kan Perplexity bijv. vragen om de goedkoopste kaaspizza in Delft, maar dan alleen van pizzaboeren in de centrumwijken. De app is gratis. Nu is ChatGPT v3.5 bijv. weliswaar ook gratis, maar die toont achterhaalde informatie omdat de getoonde info van het internet van hooguit september 2021 is. Art.40B2d Tenzij het Bondsbestuur anders bepaalt, is een speler tijdens de bied- en speelperiode niet gerechtigd geheugensteuntjes te gebruiken of hulpmiddelen voor berekeningen of bied- en speeltechniek, in welke vorm dan ook. (Het NBB-bestuur heeft niet anders bepaald.) Opensource wil zeggen dat de broncode van een programma voor een ieder toegankelijk is. In AI-verband wil dat zeggen dat je (in theorie) Deepseek (en ook Llama) op je eigen computer kan zetten en zonder internettoegang kan draaien en ook de broncode zou kunnen wijzigen. Bottlenecks zijn dan wel CPU-capaciteit, intern geheugen en opslagruimte. AI-geschiedenisAI-'s zijn erop getraind geen gevoelige informatie weg te geven of mee te werken aan illegale handelingen, zie de AI-normen boven. Je zal een normale AI vergeefs vragen om het recept van een bom. (Daarvoor zou je een van AI-normen gestripte AI op het DarkWeb moeten hebben,
zie mijn conversatie met ChatGPT daarover
Overzicht van de belangrijkste general purpose AI-'s. CBS-onderzoekEen CBS-onderzoek eind 2024 liet zien dat 23% van de Nederlandse bevolking ooit wel eens gebruik heeft gemaakt van programma's met kunstmatige intelligentie, zoals ChatGPT. Uitgesplitst naar leeftijdscategorie:
Dat de jongere generaties meer gebruik maken en beter bekend zijn met AI is op zich logisch: ze hebben er meer aan. De kleinzoon van 12 laat zijn huiswerk en werkstukken al maken door ChatGPT. Compleet met een paar opzettelijke spellings- en grammaticafouten zodat het niet opvalt dat de scriptie door AI is gemaakt. Dat gebeurt omdat het kan. AI is voor iemand die er bekend mee is, niet meer uit het leven weg te denken. |